- Đồng chí có phải là Tổng Biên tập Phong Nhã không?
- Vâng, tôi là Phong Nhã đây. Xin lỗi ai ở đầu dây đấy ạ?
- Tôi là cán bộ Văn phòng của Bác đây. Bác vừa đọc bài báo “Sông Bạch Đằng từ cổ máu còn hồng” của An Ly, đăng trên số Báo Thiếu niên Tiền phong 361, ra ngày 10/4/1964 của các anh. Bác chỉ thị cho chúng tôi hỏi lại các anh về một chi tiết: Tấm bằng khen mà Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn tự tay viết tặng dân làng Yên Hưng vùng Quảng Yên ngày xưa đã phối hợp với quân nhà Trần đánh giặc Nguyên Mông trên sông Bạch Đằng ngày ấy có còn lưu giữ được không? Nếu còn thì nay ở đâu?
Nhạc sĩ Phong Nhã - Tổng Biên tập đầu tiên của Báo TNTP (giai đoạn 1954-1965).
Nhạc sĩ Phong Nhã quá bất ngờ trước tình huống này. Cách đây ít hôm, nhà sử học trẻ tuổi Lê Văn Lan - giảng viên Khoa Sử, trường Đại học Tổng hợp Hà Nội - một cộng tác viên nhiệt tình của Báo Thiếu niên Tiền phong, đã gửi cho nhạc sĩ bài báo có tựa đề trên và ký bút danh An Ly. Bài viết kể về một câu chuyện còn lưu truyền trong nhân dân vùng Quảng Yên (nay là thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh) nói về việc Đại tướng quân Trần Hưng Đạo đã tự tay viết một tấm bằng khen gửi tặng dân làng Yên Hưng vì đã có thành tích trực tiếp giúp đỡ đội quân của Hưng Đạo Vương trong việc bí mật xây dựng hàng cọc trên sông Bạch Đằng chặn thuyền giặc. Hàng cọc bí mật ấy đã đâm thủng nhiều chiến thuyền của giặc Nguyên Mông, góp phần làm nên chiến thắng oai hùng của quân và dân ta trên sông Bạch Đằng thuở nào...
Nhạc sĩ Phong Nhã phải thú thật với đồng chí cán bộ Văn phòng của Bác Hồ:
- Thưa anh, chi tiết mà Bác hỏi bất ngờ quá! Để chúng tôi hỏi lại nhà sử học Lê Văn Lan, tác giả bài báo này rồi thưa lại với các đồng chí để báo cáo với Bác...
Khi được Tòa soạn trao đổi lại câu chuyện này, nhà sử học trẻ tuổi Lê Văn Lan cũng hoàn toàn bất ngờ. Anh vô cùng sung sướng và cảm động. Thật không ngờ một bài báo nhỏ của mình viết cho các em lại được Bác quan tâm đến từng chi tiết như thế. Theo đề nghị của Tòa soạn, giảng viên sử học Lê Văn Lan đã viết một bức thư diễn giải chi tiết về tấm “Bằng khen” của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Trong những lần đi điền giã nghiên cứu về vùng đất lịch sử Quảng Yên - nơi còn lưu giữ một bãi cọc Bạch Đằng mà lịch sử đã đề cập - anh đã thu thập được chi tiết còn lưu truyền trong nhân dân ở đây về tấm “Bằng khen” này. Đáng tiếc là do biến cố của thời gian mà dân làng Yên Hưng đã không còn lưu giữ được tấm “Bằng khen” ấy... Bức thư của tác giả Lê Văn Lan sau đó được gửi kèm với bức thư của Tòa soạn lên Văn phòng của Bác để báo cáo với Bác...
Tác giả bài viết, Tổng Biên tập Phạm Thành Long phát biểu tại Lễ khánh thành 2 phòng học do Quỹ Học bổng Vừ A Dính trao tặng tại xã Hòa Lợi, huyện Châu Thành tỉnh Trà Vinh năm 2002.
Câu chuyện về tấm “Bằng khen” của Trần Hưng Đạo chỉ là một trong rất nhiều câu chuyện biểu hiện sự quan tâm của Bác Hồ đến tờ báo dành cho các cháu thiếu nhi của Đoàn Thanh niên. Cán bộ, phóng viên Tòa soạn rất xúc động, vui mừng và nghĩ rằng nếu tấm “Bằng khen” của Hưng Đạo Vương mà giữ được đến ngày nay thì chắc chắn, Tòa soạn và tác giả bài báo sẽ nhận được những chỉ thị quý báu để tuyên truyền, giáo dục về lòng yêu nước, về tinh thần đoàn kết quân dân của cha ông ta cho thế hệ trẻ hôm nay...
Có một chi tiết vô cùng thú vị là ngày ấy, những người làm Báo Thiếu niên Tiền phong (ở thập kỷ 60 của thế kỷ 20) còn khá ấu trĩ. Bởi vì cả Tòa soạn không một ai có nghiệp vụ báo chí cơ bản. Tất cả đều là những cán bộ Đoàn, cán bộ thiếu nhi có một chút năng khiếu viết lách được phân công làm báo cho các em mà thôi. Thế nên mới có chuyện về cái măng sét báo. Trên nhiều số báo (nhất là từ sau ngày 1-4-1958, Báo Thiếu niên Tiền phong chính thức trở thành tuần báo và có khuôn khổ 29cm x 42 cm, thay vì khổ nhỏ ngay từ khi ra đời vào 1-6-1954), măng sét của tờ báo khi thì để ở đầu trang, lúc lại để ở cuối trang. Có số măng sét lại được để ở... giữa trang báo. Tòa soạn “phó mặc” cho họa sĩ trình bày bìa và tít báo.
Giáo sư Sử học Lê Văn Lan, cộng tác viên thân thiết của Báo TNTP gần nửa thể kỷ qua, với bút danh An Ly (lấy tên con gái của ông).
Một hôm, Tòa soạn nhận được một bức thư nhỏ góp ý của Bác Hồ. Trong thư Bác viết: “Tên của tờ báo mà các chú lúc thì để ở trên, lúc thì các chú lại để ở bên dưới. Các chú cho nó... “chạy nhảy lung tung”“ thế thì các chú giáo dục tính kỷ luật, trật tự cho các cháu thế nào được..”.
Khi đọc bức thư của Bác, cả Tòa soạn như “bừng tỉnh” trước sự “hồn nhiên chủ nghĩa” và nghiệp vụ non nớt trong làm báo của mình!
Với sự nhạy cảm của một nhà báo vĩ đại, Bác Hồ đã để lại nhiều bài học đắt giá về làm báo cho những người làm báo cho thiếu nhi của Thiếu niên Tiền phong các thế hệ từ trước đến nay...
Hà Nội, Xuân Đinh Dậu 2017
Phạm Thành Long
Nguyên Tổng Biên tập Báo Thiếu niên Tiền phong
