Chúng ta đã quá quen thuộc với những cụm từ “review” (nhận xét, đánh giá), feedback (phản hồi),... khi sử dụng các dịch vụ thương mại hiện nay. Nhưng ít ai ngờ này, người xưa đã biết làm điều này từ cách đây gần 4000 năm.
Theo đó, người ta đã vô tình tìm thấy một phiến đá đất có tuổi đời khoảng 3800 năm trước tại miền nam Mesopotamia từ thành phố Ur, bây giờ là Tell el-Muqayyar ở miền Nam Iraq. Điều thú vị ở chỗ, trên phiến đá này là một “bài văn tế” của khách hàng về dịch vụ và thái độ cực tệ của người bán hàng.
Phiến đá được đặt tên là cổ vật 131236, trưng bày ở bảo tàng Anh Quốc (London).
Theo các nhà khảo cổ, bài “feedback” sản phẩm này được cho là của ông Nanni ở Ea-nasir, trong khoảng những năm 1750 TCN (thời Babylon). Trên đó là lời phàn nàn của ông Nanni vì món hàng quạng đồng chất lượng cao đã bị “ship nhầm (giao nhầm hàng) sang loại kém chất lượng. Bên cạnh đó, ông cũng khiếu nại về thái độ bán hàng cũng như việc giao một lô hàng khác quá chậm chạp.
Sau khi tham khảo cuốn sách của nhà Vật lý học A. Leo Oppenheim, một thành viên trên diễn đàn Reddit đã dịch lại toàn bộ nội dung trên phiến đá.
"Từ Tell Ea-nasir: Nanni gửi thông điệp như sau:
Khi bạn đến, bạn đã nói với tôi rằng: "Tôi sẽ đưa cho bạn những thỏi đồng tốt". Bạn đã rời đi nhưng sau đó bạn đã không làm đúng lời hứa. Bạn gửi cho tôi những thỏi đồng chất lượng kém và nói: "lấy hàng thì lấy luôn đi, nếu không muốn lấy thì hãy đi khỏi đây".
Tại sao bạn lại đối xử với một ai đó bằng sự khinh miệt như vậy? Tôi đã cho sứ giả của tôi đi thu thập các túi tiền để gửi cho bạn nhưng bạn lại khinh khỉnh gửi chúng lại cho tôi bên trong trống rỗng, lại còn gửi qua cả địa phận của kẻ thù. Có ai trong số các thương gia buôn bán với Telmun mà lại đối xử với tôi theo cách này không?
Một mình bạn đối xử với sứ giả của tôi với sự khinh miệt. Chỉ vì tôi nợ bạn một đồng mina mà bạn lại nói chuyện với tôi theo cách đó, trong khi tôi đã gửi đến cung điện 1080 pound quặng đồng thay mặt bạn...
Hiện bạn đã giữ tiền của tôi tại lãnh thổ của kẻ thù, bây giờ bạn có trách nhiệm bồi thường lại đầy đủ số tiền này. Bạn nên biết rằng, tôi sẽ không chấp nhận bất kỳ thỏi đồng nào mà có chất lượng kém. Từ giờ tôi sẽ tự tay chọn lựa những thỏi riêng lẻ tại chính sân nhà của mình và tôi sẽ tiếp tục chống lại bạn bằng quyền từ chối, bởi bạn đã đối xử với tôi tệ như vậy".
