Quốc hội vừa thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo, tạo khung pháp lý thống nhất cho phát triển, ứng dụng và quản lý trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam. Luật được xây dựng theo nguyên tắc quản lý dựa trên mức độ rủi ro, vừa khuyến khích đổi mới sáng tạo, vừa bảo đảm an toàn, an ninh, quyền con người và lợi ích hợp pháp của xã hội.
Một trong những nội dung đáng chú ý của luật là nhóm hành vi bị cấm tuyệt đối. Theo đó, việc sử dụng trí tuệ nhân tạo để thao túng hành vi, nhận thức của con người; tạo nội dung giả mạo nhằm lừa đảo, bôi nhọ, xâm phạm danh dự, nhân phẩm; lợi dụng trẻ em, người khuyết tật, người cao tuổi và các nhóm yếu thế đều bị nghiêm cấm. Các hành vi dùng AI gây phương hại đến quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội cũng thuộc diện cấm.
Luật cũng đặt ra yêu cầu minh bạch đối với nội dung do AI tạo ra. Các sản phẩm sử dụng trong môi trường công cộng phải được gán nhãn rõ ràng. Với công nghệ deepfake mang tính giả mạo, việc gán nhãn là bắt buộc nhằm phòng ngừa nguy cơ lừa đảo, thao túng dư luận và xâm phạm quyền con người.
Về cơ chế quản lý, luật áp dụng cách tiếp cận “tiền kiểm tối thiểu, hậu kiểm chặt chẽ”. Tổ chức, doanh nghiệp triển khai hệ thống trí tuệ nhân tạo có trách nhiệm tự đánh giá an toàn trước khi đưa vào sử dụng, lập và lưu giữ hồ sơ kỹ thuật để phục vụ công tác hậu kiểm. Một số hệ thống AI rủi ro cao phải được đánh giá bởi tổ chức độc lập.
Đáng chú ý, luật quy định trách nhiệm bồi thường toàn bộ thiệt hại đối với các hệ thống trí tuệ nhân tạo rủi ro cao khi gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, kể cả trong trường hợp không có lỗi. Quy định này nhằm tăng cường bảo vệ người bị tác động bởi công nghệ mới.
Trong khu vực nhà nước, trí tuệ nhân tạo chỉ được sử dụng để hỗ trợ ra quyết định, không thay thế thẩm quyền của con người. Người có thẩm quyền vẫn chịu trách nhiệm cuối cùng đối với các quyết định hành chính, tư pháp và quản lý nhà nước. Những hệ thống AI có tác động lớn đến quyền con người phải được đánh giá tác động trước khi triển khai.
Luật cũng khuyến khích ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong các lĩnh vực kinh tế – xã hội nhằm nâng cao năng suất, chất lượng dịch vụ và hiệu quả quản lý, đồng thời thúc đẩy phát triển bền vững. Nhà nước ưu tiên phát triển các nền tảng, sản phẩm AI do Việt Nam làm chủ, trong đó có mô hình ngôn ngữ lớn tiếng Việt và các công nghệ xử lý tri thức Việt, nhằm bảo đảm chủ quyền số.
Quỹ Phát triển Trí tuệ nhân tạo quốc gia sẽ được thành lập để hỗ trợ nghiên cứu, phát triển hạ tầng tính toán, công nghệ lõi và hệ sinh thái AI, với cơ chế tài chính linh hoạt phục vụ các nhiệm vụ chiến lược dài hạn.
Luật Trí tuệ nhân tạo có hiệu lực từ ngày 1/3/2026. Với việc ban hành luật chuyên biệt về AI, Việt Nam trở thành một trong những quốc gia sớm xây dựng khuôn khổ pháp lý toàn diện cho lĩnh vực công nghệ đang phát triển nhanh và có tác động sâu rộng này.
