Ngày 26/8, Ủy ban châu Âu (EC) chính thức phê duyệt lenacapavir – loại thuốc tiêm phòng HIV mới do Công ty Gilead Sciences (Mỹ) phát triển. Thuốc được sử dụng như biện pháp dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP), chỉ cần tiêm hai liều mỗi năm cho người trưởng thành và thanh thiếu niên có nguy cơ cao lây nhiễm HIV.
Trước đó, lenacapavir đã được Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) thông qua, đồng thời Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cũng khuyến nghị đưa thuốc này vào chiến lược phòng ngừa HIV toàn cầu.
Kết quả thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn năm 2024 cho thấy thuốc đạt hiệu quả gần như tuyệt đối trong việc ngăn ngừa HIV. Cụ thể, trong nghiên cứu PURPOSE 2, lenacapavir giúp giảm tới 96% số ca nhiễm HIV so với tỉ lệ nền, vượt trội so với thuốc uống hàng ngày như Truvada. Chỉ có 2 ca nhiễm HIV trong số 2.180 người tham gia, tương đương 99,9% người dùng không bị lây nhiễm – minh chứng rõ ràng cho hiệu quả vượt trội của loại thuốc này.
Tại châu Âu, lenacapavir sẽ được phân phối dưới tên thương mại Yeytuo, áp dụng tại 27 quốc gia thành viên EU cùng Na Uy, Iceland và Liechtenstein. Ngoài ra, Gilead đang xúc tiến đưa thuốc vào nhiều thị trường khác như Úc, Brazil, Canada, Nam Phi, Thụy Sĩ và sắp tới là Argentina, Mexico, Peru.
Dù được ca ngợi là đột phá y học, giá thành của lenacapavir hiện là thách thức lớn, đặc biệt với các quốc gia thu nhập thấp và trung bình. Tại Mỹ, chi phí cho một năm điều trị (hai mũi tiêm) lên tới hơn 28.000 USD, mức giá gây tranh cãi và khiến nhiều công ty bảo hiểm lưỡng lự chi trả.
Bên cạnh đó, việc cắt giảm ngân sách từ các chương trình tài trợ lớn như Cơ quan Phát triển quốc tế Mỹ (USAID), Kế hoạch Cứu trợ AIDS khẩn cấp của Tổng thống Mỹ (PEPFAR) và Viện Y tế quốc gia Mỹ khiến việc triển khai lenacapavir trên quy mô toàn cầu gặp khó khăn.
Trước áp lực về bình đẳng y tế, Gilead cam kết hợp tác với các quốc gia thu nhập thấp và trung bình để xúc tiến phê duyệt và triển khai thuốc với giá gốc cho 2 triệu người trong ba năm tới, thông qua hợp tác với Quỹ Toàn cầu phòng chống AIDS, lao và sốt rét. Đồng thời, công ty đang thúc đẩy các thỏa thuận cấp phép miễn phí cho nhà sản xuất thuốc generic nhằm giảm giá và mở rộng phạm vi sử dụng.
Những nỗ lực này nhận được sự hỗ trợ của Quỹ Đầu tư trẻ em (CIFF), WHO, UNAIDS, Quỹ Bill & Melinda Gates, Quỹ Elton John AIDS và tổ chức AVAC.
Việc EU phê duyệt lenacapavir diễn ra trong bối cảnh châu Âu ghi nhận hơn 24.700 ca nhiễm HIV mới chỉ trong năm 2023. Các chuyên gia kỳ vọng loại thuốc tiêm này sẽ không chỉ là hy vọng cho châu Âu mà còn trở thành “chìa khóa” trong cuộc chiến chấm dứt đại dịch HIV toàn cầu.
Tuy nhiên, để biến hy vọng thành hiện thực, thế giới cần một chiến lược đồng bộ về tài chính, chính sách và hợp tác quốc tế nhằm đảm bảo mọi người, đặc biệt là nhóm yếu thế đều được tiếp cận công bằng với đột phá y học này.
