Con trai của phụ huynh N.K.M (ngụ quận 4, TP HCM) đã phải trải qua năm học lớp 2 như một học sinh cá biệt. "Mọi biện pháp phạt, dọa cấm túc, thậm chí khi nóng quá tôi đánh cháu mấy roi… đều vô hiệu" - ông kể.
Vô lớp học, cậu bé cứ lăng xăng lấy bút của bạn này nghịch, quay qua nói chuyện với bạn kia; lúc thì lại ngồi nhìn ra cửa sổ, không nghe cô giảng. Giờ ra chơi, cậu cũng bị nhắc nhở vì chạy nhảy, nghịch ngợm quá đáng.
Nghịch ngợm quá mức: Coi chừng là bệnh
Về nhà, cậu con cũng khiến anh M. đau đầu vì phá phách đủ thứ. Thậm chí, có lần "siêu quậy" này phải vào bệnh viện (BV) vì ngã cầu thang sau một trò nghịch ngợm.
Mọi chuyện chỉ được giải quyết khi ông nội cậu nhóc từ miền Bắc vào thăm con, cháu. Một năm không gặp, ông thấy cháu thay đổi quá kỳ lạ nên đưa đến một bác sĩ (BS) tâm lý mà ông quen. Cậu bé được xác định mắc chứng tăng động - kém tập trung (ADHD), tuy ở mức độ nhẹ nhưng đã đủ ảnh hưởng nặng đến việc học và bị "dán nhãn" là đứa trẻ hư.
ThS-BS Phạm Minh Triết, Trưởng Khoa Tâm lý BV Nhi Đồng 1 (TP HCM), định nghĩa: ADHD thường được gọi là rối loạn tăng động - kém tập trung hay tăng động - giảm chú ý. Các biểu hiện của AHHD là lăng xăng, ngọ nguậy, không chịu ngồi yên, gây ồn ào…; xao lãng, hay quên, không lắng nghe… Trẻ bị ADHD bao gồm cả những bé có IQ thấp và IQ bình thường, có thể kèm rối loạn chống đối hay rối loạn cư xử. Theo BS Triết, rất nhiều bé trước khi được đưa đến BV đã có thời gian dài bị coi như đứa trẻ hư, quá hiếu động, không biết nghe lời.
Theo một số nghiên cứu ở nước ngoài, ADHD gặp nhiều ở bé trai hơn bé gái, với tỉ lệ có thể lên đến 3:1. Khi bệnh, bé trai biểu hiện sự tăng động; bé gái lại thiên về sự xao lãng, kém chú ý.
Nhiều nguyên nhân gây bệnh
BS chuyên khoa II Lâm Hiếu Minh, Trưởng Khoa Sức khỏe tâm trí BV Chỉnh hình và Phục hồi chức năng TP HCM, cho biết ADHD có thể có nhiều nguyên nhân. Trong đó, nguyên nhân sinh học là từ các vấn đề mà người mẹ gặp phải ở thai kỳ và lúc sinh (nhiễm trùng, sang chấn, sinh non…), do cả di truyền. Nguyên nhân thuộc về tâm lý như quan hệ gia đình không tốt, ảnh hưởng đến tâm lý của bé. Trẻ sống trong môi trường có bạo lực, bị bạo hành, lạm dụng thể chất và tinh thần… cũng có thể mắc ADHD. Ngoài ra, việc giáo dục trẻ về cách ứng xử, sự lạm dụng thiết bị điện tử (xem ti vi, dùng điện thoại quá nhiều)… cũng gây tác động.
Trẻ hiếu động bình thường và trẻ tăng động ADHD thực ra có nhiều khác biệt. Theo BS Hiếu Minh, trẻ hiếu động vẫn có khả năng thích nghi được với môi trường, vẫn tuân thủ một số kỷ luật. Còn trẻ tăng động có tính xung động cao, không thể thích nghi. Khác biệt lớn nhất là trẻ hiếu động vẫn có thể kiểm soát hành vi của mình, còn trẻ tăng động thì không.
ThS-BS Minh Triết nêu một đặc điểm: Nếu trẻ chỉ tỏ ra nghịch ngợm, không nghe lời ở một môi trường thì thường đó chỉ là hiếu động. Ví dụ, trẻ ở nhà "quậy" nhưng vô trường sợ cô giáo la nên ngoan ngoãn. Riêng trẻ ADHD thường biểu hiện hành vi tăng động - kém tập trung ở 2 môi trường trở lên, như cả ở nhà lẫn ở trường.
Trẻ mắc ADHD được chia theo 3 loại là rối loạn phối hợp tăng động và giảm chú ý; rối loạn trội về giảm chú ý; rối loạn trội về tăng động/ xung động. Trẻ ở dạng kém chú ý có tỷ lệ thấp hơn so với dạng rối loạn phối hợp vừa tăng động/ xung động và giảm chú ý.
Các chuyên gia khuyên khi trẻ có nhiều hơn 6 triệu chứng ở mỗi nhóm với thời gian kéo dài trên 6 tháng, thể hiện ở ít nhất hai môi trường trong và ngoài gia đình (như trường học, xã hội), phụ huynh hãy đưa trẻ đến các bệnh viện chuyên khoa tâm thần kinh - nhi để được chẩn đoán chính xác và điều trị hiệu quả nhất. Chẩn đoán là sự tổng hợp của các đánh giá thông tin từ cha mẹ, người chăm sóc trẻ, nhà trường, bản thân trẻ, trắc nghiệm IQ, khả năng chú ý, phát triển tâm thần, thể chất…
Tăng động giảm chú ý khởi phát trước 7 tuổi. Có đến 65% trẻ bị ADHD tiếp tục trải qua rối loạn này ở thời kỳ trưởng thành. Nếu phát hiện bệnh muộn thì khả năng chữa khỏi là vô cùng khó khăn. Các triệu chứng về lâu dài thường ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng học tập của trẻ, gây khó khăn trong tất cả các lĩnh vực cuộc sống như quan hệ gia đình - xã hội, thất bại trong nghề nghiệp, nghiện ngập, phạm pháp,...
Theo tiến sĩ SuSan Shur - Fen Gau, Chủ tịch Hiệp hội tâm thần Đài Loan, gia đình có vai trò rất quan trọng trong điều trị tăng động giảm chú ý. Nếu con mắc ADHD, cha mẹ cần phải thay đổi cách nghĩ và lối sống không thích hợp với trẻ (ví dụ chuyên quyền, độc đoán, đòn roi, bạo lực..); tuân thủ tuyệt đối các chỉ dẫn, huấn luyện của các bác sĩ, các chuyên gia trị liệu hành vi, tâm lý giáo dục.
Theo các chuyên gia, nếu phát hiện sớm và kiểm soát tốt rối loạn hành vi này, hoàn toàn có thể cải thiện các chức năng xã hội và học tập của trẻ, giúp thúc đẩy sự phát triển bình thường các kỹ năng cá nhân, xã hội và học tập của bé.
Minh Phương (tổng hợp)
