Năm 1816, con người từng trải qua một năm không có mùa hè, mùa màng bị phá hủy và 70.000 người thiệt mạng. Chuyện gì đã xảy ra khi ấy?
Ngày 10/4/1815, núi Tambora - ngọn núi cao nhất đảo Sumbawa ở Indonesia đột nhiên phát nổ, phun ra dung nham nóng chảy, khói bụi dày đặc và các hòn đá có đường kính lên đến 20cm.
Theo chỉ số nổ núi lửa, vụ nổ Tambora được xác định nằm ở thang 7, nghĩa là cực kỳ nguy hiểm. Ước tính đã có hơn 140 tỷ tấn mắc ma được phun ra từ thảm họa tự nhiên này.
Vụ nổ đã gây ra sóng thần với chiều cao trung bình từ 4-5m, gây thiệt hại trên một vùng đất đai rộng lớn. Toàn bộ làng Tambora bị xóa sổ do hàng loạt nguyên nhân như từ dung nham nóng chảy, sóng thần, lốc xoáy xảy ra sau vụ nổ.
Vụ nổ cũng khiến một cột khói khổng lồ chứa hàng tấn tro bụi và khí SO2 (sulphur dioxide) bốc lên cao tới 43km, chạm tới tầng bình lưu. Theo NASA, khói bụi từ vụ nổ bay xa ít nhất 1.300 km về phía Tây Bắc.
Nhưng điều kinh khủng nhất do ảnh hưởng của vụ phun trào núi lửa Tambora lại không phải những thứ xảy ra trong năm đó, mà là hiện tượng giảm nhiệt trên toàn cầu vào năm kế tiếp.
Đây là hiện tượng tự nhiên được các nhà sử học gọi là "Năm Không Có Mùa Hè" mỗi khi họ đề cập tới.
Năm 1916 – năm không có mùa hè
Vụ nổ đã khiến tro bụi của núi lửa bao phủ một vùng rộng lớn đất đai, phá hủy cây trồng, giết chết vật nuôi và làm ô nhiễm nguồn nước. Không chỉ thế, lớp tro dày còn che Mặt Trời khiến mùa hè biến mất.
Năm 1920, nhà khí hậu học người Mỹ William J Humphreys lần đầu tiên đưa ra lời giải thích chi tiết cho hiện tượng này. Ông cho rằng vụ phun trào đã thổi tro bụi vào tầng bình lưu.
Sau đó, gió đã thổi tung tro bụi ra toàn thế giới. Đám mây bụi này tạo ra một mặt phẳng, có tác dụng phản chiếu lại nhiệt lượng từ Mặt Trời. Tuyết màu nâu đỏ rơi ở Hungary và Italy được cho là do tro núi lửa lẫn trong khí quyển.
Thảm kịch được ghi nhận đã xảy ra bắt đầu vào cuối năm 1815, đầu năm 1816, khi mùa xuân không đến, mùa đông kéo dài khiến nhiệt độ xuống thấp. Có tài liệu ghi lại rằng thời điểm này lạnh đến mức chim chết ngay khi đang bay, có thể do nhiễm lạnh hoặc chết vì đói.
Đến tận tháng 5/1816, nhiều khu vực trên thế giới vẫn còn băng giá thậm chí tới tận tháng 6 và tháng 7, băng tuyết vẫn rơi tại Appalachian và New England (Mỹ).
Điều kiện thời tiết khắc nghiệt khiến năng suất cây trồng nhiều nơi giảm tới 90%, giá các mặt hàng thiết yếu tăng chóng mặt ở cả Mỹ và khắp châu Âu tới tận năm 1817, 1818. Năm 1816 đã trở thành "Năm đói nghèo" của Mỹ.
Còn tại Trung Quốc, gió mùa đến quá mạnh, gây lũ lụt trầm trọng. Ở Ấn Độ, những cơn gió ẩm không xuất hiện, gây các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, lũ lụt trầm trọng, vi khuẩn tả đột biến thành dạng khác, có khả năng thích nghi cao hơn khiến cho dịch bệnh lan truyền. Sự kiện này chính là nguyên nhân mà khuẩn tả đe dọa loài người đến tận hôm nay.
Trong khi đó, tại Bắc Cực, nhiệt độ bất ngờ lại ấm lên, khiến băng giá tan chảy, tạo thành lối thông Tây Bắc (Northwest Passage) giữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương.
Tuy nhiên, bên cạnh việc để lại hậu quả nặng nề, vụ phun trào của núi lửa Tambora cũng góp phần tạo nên những dấu ấn quan trọng trong khoa học và nghệ thuật.
Giới khoa học cho rằng đám mây bụi từ núi lửa Tambora là nguyên nhân dẫn đến sự ra đời nhiều bức tranh tả cảnh hoàng hôn khá lạ lùng của Joseph Mallord William Turner (1775-1851) - một danh họa nổi tiếng người Anh.
Tại châu Âu, giá yến mạch - được dùng làm thức ăn cho ngựa đã tăng vọt khiến nhà phát minh người Đức Karl Drais tạo ra một dạng phương tiện giao thông không cần sức ngựa, là xe đẩy chân. Phát minh này được coi là cơ sở dể chiếc xe đạp ngày nay ra đời.
