Khác với những hố đen siêu lớn thường nằm ở trung tâm các thiên hà, phát hiện mới được nhóm nghiên cứu từ Đài thiên văn Thượng Hải công bố trên tạp chí Science Bulletin (tháng 9/2025) đã xác định một hố đen trung gian có khối lượng ước tính khoảng 300.000 lần khối lượng Mặt Trời, nằm ở vị trí cách tâm thiên hà chủ tới gần 3.000 năm ánh sáng tức ở “vùng rìa” xa xôi.
Thiên hà này có tên MaNGA 12772-12704, thuộc nhóm thiên hà lùn và cách Trái Đất khoảng 230 triệu năm ánh sáng. Đây là lần đầu tiên giới khoa học xác nhận sự tồn tại của một hố đen không nằm ở trung tâm thiên hà nhưng vẫn hoạt động rất mạnh: hút vật chất, phát ra tia năng lượng quy mô hàng parsec (khoảng 3,26 năm ánh sáng).
Dữ liệu từ kính thiên văn sóng vô tuyến Very Large Array (VLA) được thu thập liên tục trong suốt 30 năm (1993–2023) đã cho thấy: nguồn sáng tại vị trí nghi ngờ có sự thay đổi cường độ thất thường dấu hiệu cho thấy có một vật thể cực kỳ năng lượng như hố đen đang tương tác với môi trường xung quanh. Quan sát cũng loại trừ khả năng đây là tàn tích của siêu tân tinh hay các vật thể phát sáng khác.
Trong hơn 3.000 thiên hà nhỏ được khảo sát, chỉ một thiên hà duy nhất có đầy đủ ba yếu tố quan trọng: nhân phát sáng mạnh, có tia năng lượng rõ ràng và có sự thay đổi độ sáng kéo dài nhiều năm. Điều này làm cho phát hiện trở nên đặc biệt và rất có giá trị khoa học.
Theo trưởng nhóm nghiên cứu, phát hiện này khiến giới thiên văn phải xem lại giả thuyết về quá trình tiến hóa giữa hố đen và thiên hà. Bởi từ trước đến nay, người ta luôn nghĩ rằng hố đen trung tâm mới có vai trò chi phối sự phát triển của thiên hà. Tuy nhiên, hố đen “lang thang” này dù nằm ở rìa xa vẫn có thể ảnh hưởng lớn đến quá trình hình thành sao mới, điều hướng dòng khí và cấu trúc tổng thể của thiên hà.
Trong tương lai, với sự trợ giúp của các hệ thống quan sát hiện đại như SKA, ngVLA hay FAST, các nhà khoa học hy vọng sẽ tìm thấy thêm nhiều hố đen kiểu “lang thang” tương tự. Những hố đen này từng bị bỏ qua vì quá xa trung tâm hoặc không phát sáng đủ mạnh để phát hiện. Giờ đây, chúng có thể chính là mảnh ghép còn thiếu trong bức tranh vũ trụ nơi mỗi thiên hà đều có những bí mật riêng để khám phá.
