Tết Nguyên Đán: Xem ván đấu cờ người

Bạn đã từng nghe qua trò chơi dân gian này chưa? Xuất phát từ môn thể thao đầy trí tuệ và nghệ thuật là Cờ tướng, Cờ người có luật chơi như Cờ tướng với đầy đủ những tướng, sĩ, tượng, xe, pháo, mã và tốt. Nhưng thay vì đặt bàn cờ trên bàn với quân cờ bằng gỗ, thì bàn cờ người được vẽ vuông vức trên khoảng sân đình, chùa rộng. Mỗi ván cờ gồm 32 quân, bao gồm 16 nam và 16 nữ, chia thành 2 phe. Quân cờ thường là các nam thanh - nữ tú con cháu dân trong làng.

Hai quân tướng (Tướng bà - Tướng ông) là người có ngoại hình đẹp nhất và nổi bật nhất trong số 32 quân cờ. Bên cạnh đó, không thể thiếu người thứ 33 là Tổng cờ - tức trọng tài.

Giữ gìn truyền thống cha ông

Cờ người là môn thể thao trí tuệ được gìn giữ đến tận ngày nay nhằm tôn vinh truyền thống đánh giặc giữ nước của cha ông ta từ ngàn đời trước. Các quân cờ được hóa trang giống như tướng quân hay binh lính thời xưa. Cứ mỗi lượt đi của quân cờ lại có một tiếng trống khẩu vang lên. Ở một số nơi, những quân cờ là võ sinh. Mỗi khi có tiếng trống khẩu, người đóng quân cờ lại đứng dậy “múa mấy thế võ” trước khi di chuyển theo nước đi của người chơi.

Quân cờ diện trang phục đẹp nổi bật. Mỗi bên mang một màu sắc khác nhau (đỏ - vàng hoặc xanh - đỏ). Mỗi ván cờ thường kéo dài khoảng 1 tiếng, có khi kéo dài gần 2 tiếng nếu hai kỳ thủ ngang sức, ngang tài.

Thành phố Cẩm Phả đã có 38 năm gìn giữ truyền thống thi đấu Cờ người vào mùa xuân. Hằng năm, địa phương này thường tổ chức 2 lần thi đấu Cờ người vào dịp Tết Nguyên đán và Lễ hội đền Cửa Ông (mồng 3 tháng 2 Âm lịch).

Đền Cửa Ông nằm ở phường Cửa Ông, TP. Cẩm Phả là nơi thờ Hưng Nhượng Vương Trần Quốc Tảng (con trai của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn) và các tướng lĩnh nhà Trần - những vị anh hùng có công lớn trong việc đánh đuổi quân Nguyên Mông ra khỏi bờ cõi nước ta trong thế kỷ 13. Vì vậy, tổ chức thi đấu Cờ người ở sân đền Cửa Ông vừa là vui xuân, đồng thời còn là dịp tôn vinh những người có công với đất nước.

Tô thắm vẻ đẹp ngày xuân

Ở huyện Vân Đồn, xã Đài Xuyên - nơi nằm xa nhất so với các xã đất liền, vẫn giữ gìn lễ hội truyền thống Cờ người. Mỗi khi Tết đến xuân về, lễ hội lại được tổ chức hoành tráng. Chú Đỗ Văn Mạnh - cán bộ văn hóa xã Đài Xuyên, cho hay: “Đài Xuyên có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số. Bà con dân tộc Kinh trên địa bàn xã chúng tôi đều có gốc gác từ thị xã Quảng Yên (Quảng Ninh), nơi có con sông Bạch Đằng lịch sử và là vùng đất giàu truyền thống lễ hội, trong đó có hội Cờ người. Họ đến vùng đất mới Đài Xuyên từ những năm 70 của thế kỷ trước và mang theo cả truyền thống Cờ người đến đây”.

Các quân cờ trong bàn Cờ người ở Đài Xuyên đều là thiếu nữ từ 14 đến 16 tuổi. Theo những người cao tuổi ở xã kể lại, từ xa xưa, khi giặc ngoại xâm xâm lấn bờ cõi, tất cả trai làng đều xung phong ra trận, chỉ còn người già và phụ nữ ở nhà. Thế nhưng, hội Cờ người vẫn được tổ chức đều đặn vào mùa xuân, vậy là các cô gái trẻ được lựa chọn làm quân cờ.

Dưới ánh nắng vàng ươm ấm áp của tiết xuân, trong bộ trang phục rực rỡ, các thiếu nữ lại càng thu hút nhiều người đến xem. Lâu dần thành lệ, quân cờ là những thiếu nữ được chọn từ các gia đình có văn hóa tốt. Đến nay, truyền thống ấy vẫn được duy trì.

Trải qua bao nhiêu năm, dù cuộc sống nhiều bộn bề tấp nập, mỗi dịp Tết đến xuân về, người dân Quảng Ninh vẫn “lắng mình” một chút theo dõi từng nước đi trong bàn Cờ người. Những khoảnh khắc ấy đã in sâu vào tâm trí nhiều người dân Đất mỏ. Để dù đi xa vẫn nhớ về quê hương, về những giá trị truyền thống tốt đẹp đã, đang và sẽ lưu truyền mãi cho con cháu mai sau…