Trong khoảng 800 triệu đến 1,8 tỷ năm trước, hành tinh này trải qua một giai đoạn kéo dài, được các nhà khoa học gọi là "Tỷ năm tẻ nhạt". Đây là thời kỳ Trái Đất gần như "đóng băng" về mặt tiến hóa sinh học, địa chất học, khí hậu và thành phần hóa học của đại dương cũng như khí quyển. Một nghiên cứu công bố năm 2021 cho thấy hoạt động mảng kiến tạo – động lực chính tạo nên các ngọn núi – hầu như không diễn ra, dẫn đến sự sụt giảm đáng kể của quá trình hình thành địa hình núi non.
Những ngọn núi hình thành khi các mảng kiến tạo va chạm và đùn lớp vỏ Trái Đất lên. Ví dụ, dãy Himalaya ra đời khoảng 50 triệu năm trước khi mảng Ấn Độ đâm vào mảng Á Âu, làm một phần lớn vỏ Trái Đất bị xô đẩy và nâng cao. Nhưng trong thời kỳ "Tỷ năm tẻ nhạt", lớp vỏ Trái Đất khi đó mỏng hơn, đồng nhất hơn và thiếu các quá trình vận động mạnh mẽ. Kết quả là không có núi, chỉ còn những dải đất bằng phẳng bị bao quanh bởi đại dương rộng lớn.
Hoạt động mảng kiến tạo không chỉ tạo nên địa hình mà còn khuấy động trầm tích và giải phóng dưỡng chất vào đại dương, thúc đẩy sự sống và tiến hóa. Khi hoạt động kiến tạo chậm lại hoặc gần như ngừng hẳn, đại dương trở thành "vùng nước tù" với ít dưỡng chất, khiến tốc độ tiến hóa bị kìm hãm.
Tuy nhiên, khi mảng kiến tạo vận động trở lại, Trái Đất dần thoát khỏi trạng thái buồn tẻ. Các thay đổi lớn về khí quyển, đại dương và sự sống bắt đầu diễn ra, nhấn mạnh sự liên kết chặt chẽ giữa các hệ thống trên hành tinh. Đây là minh chứng rõ ràng rằng sự sống và địa chất Trái Đất luôn tác động qua lại, tạo nên một hành tinh đa dạng và đầy biến động như ngày nay.
